Ladekastproject, (un)balancing power relations. Curator: Mirjam Westen

najaar 2023

In de afgelopen dertig jaar heb ik met heel veel kunstenaars samengewerkt. De uitnodiging om een tentoonstelling samen te stellen voor de twee ladekasten in galerie PHŒBUS•Rotterdam bood mij een mooie gelegenheid om opnieuw hun werk onder de aandacht te brengen. Tegelijkertijd is het ook een soort sentimental journey. Met veel plezier kijk ik terug op alle tentoonstellingen waarin hun werk was te zien of dat ik had verworven voor Museum Arnhem. Ik heb de kunstenaars het thema (on)gelijke machtsverhoudingen voorgelegd; dit is een heel ruim begrip, maar op een of andere manier refereert hun oeuvre daaraan. Dit thema hangt nauw samen met engagement, uitsluitingsmechanismen en het kritisch bevragen van maatschappelijke verhoudingen die als een rode draad door mijn curatorial practice lopen. De uitgenodigde kunstenaars hebben de vrijheid gekregen zelf een keuze te maken voor het werk dat nu in de lade te zien is. Ik ben hen heel erg dankbaar voor hun bijdrage!

1. Wafae Ahalouch
2. Ayo
3. Atousa Bandeh
4. Diana Basyouni Al-Halabi
5. Esiri Erheriene-Essi
6. Alicia Framis
7. Gluklya
8. Susanna Inglada
9. Susanne Khalil Yusef
10. Yuchen Li
11. Carine Mansan
12. Lana Mesić
13. Beth Namenwirth
14. Helma Pantus
15. Vanessa Jane Phaff
16. Müge Yilmaz

1. Wafae Ahalouch (1978 Tanger-Asilah, Marokko)

Wafae Ahalouch, Flipping Reality , 2023. Collage; artist print, acryl verf, poëzie plaatjes. 70 x 100 cm

Wafae Ahalouch maakt schilderijen, films, collages en installaties. Ik leerde haar werk kennen door haar bilboardproject in Amsterdam-noord (op initiatief van Framer Framed). Ik nodigde haar uit voor de groepstentoonstelling Your Voice Matters in 2019. Zij presenteerde een indrukwekkende installatie met schilderijen en collages in de tijdelijke tentoonstellingsruimte De Kerk van Museum Arnhem. De collage 'Flipping Reality' toont een gespiegelde afbeelding van het filmaffiche van de Amerikaanse sciencefiction horror film uit 1958: 'Attack of the 50 Foot Woman'. Als twee reuzinnen torenen ze boven de autosnelweg uit. Ze banen zich een weg door een wand van Arabische ornamenten, om zich in te zetten voor de strijd tegen ongelijkheid en onderdrukking. Ze worden vergezeld door vlinders en vogels: symbolen voor transformatie, spirituele groei en vrijheid. Net als in al haar werk stelt Wafae door middel van een herkenbare beeldtaal gevestigde waardenpatronen en machtsverhoudingen in de samenleving ter discussie. Opschriften en titels in haar werk verwijzen vaak naar actuele politieke ontwikkelingen, die ze vervolgens van een knipoog en daarmee een meer gelaagde betekenis voorziet.

2. Ayo (1987, Oeganda, woont en werkt in Rotterdam)

Ayo, Elders Shades Healers (Somewhen) 2023. Installatie, collage, textiel, handschoenen

Ayo maakt films en installaties waaraan veel onderzoek vooraf gaat. Ik leerde haar kennen tijdens haar studie aan de kunstacademie ArtEZ in Arnhem en werd gegrepen door haar langlopend project, getiteld ´Voicing Entebbe´ (2017-2019). Ik nodigde haar uit voor de groepstentoonstelling Your Voice Matters (2019), waar zij met deze installatie en videowerken een stem gaf aan 23 Oegandese vrouwen die in een paar maanden tijd om het leven zijn gebracht. De installatie in de lade, 'Elders Shades Healers (Somewhen)' begon als een reconstructie van archiefbeelden van onbekende Afrikaanse meisjes, gefotografeerd door Europese missionarissen in de jaren 1890. De jonge vrouwen zijn voor altijd 'bevroren' in het internationale Mission Photography-archief als 'Negermädchen'. Ayo vroeg zich af wie ze zijn geweest, en hoe zij hun verhalen en levens waarover niets bekend is, opnieuw betekenis zou kunnen geven. De tekst, Somewhen, onderzoekt dit tijdsverloop door middel van een verhaal van 'wachten'. Kunnen we wachten als politiek beschouwen? Wie beslist over wat, wie, waar en hoe wachten we? Kunnen we de kruispunten van het vrouwzijn zien in het wachten op verschillende rassen, kennissystemen, klasse, burgerschap en gender, zo vraagt Ayo zich af.

3. Atousa Bandeh (1968 Teheran, Iran)

Atousa Bandeh, Without proof or reason, 2023, acrylverf op doek canvas, 80 x 70 cm. Courtesy Lumen Travo galerie

Ik leerde Atousa kennen via het project Sideways waaraan zij samen met andere kunstenaars, theoretici en een filmmaker van 2007 tot 2010 werkte, en dat zowel in Teheran als in Museum Arnhem werd getoond. Zij maakt tekeningen, schilderijen en videowerken. Het schilderij in de lade maakte deel uit van de nieuwe serie waarin Atousa zoekt naar efemere momenten van evenwicht en stilte. Ze vertaalde deze in kleine en 'niet dramatische' momenten. In kleurrijke landschappen bewegen zich obscure figuren, het is onduidelijk waar ze mee bezig zijn. Hun lichamen lijken te zweven. Atousa verwerpt het onderscheid in materialiteit tussen het lichaam en zijn omgeving. Tegelijkertijd streeft ze naar anonimiteit van de lichamen: vrij van geslacht, ras of enige gepolitiseerde identiteit.

4. Diana Basyouni Al-Halabi (1990 Libanon, woont en werkt in Rotterdam)

Diana Basyouni Al-Halabi, How will the particles collide after my Body leaves a gap on this Earth, 2022-2023. Acryl, doek, karton.

Diana Al-Halabi's artistieke praktijk is een voortdurend protest tegen hiërarchische en patriarchale systemen van onderdrukking en wil ruimte voor verzet creëren. Dat begon al met haar werk voor de eindexamenpresentatie op de Piet Zwart academie. Zij maakt films, installaties, schilderijen en tekeningen. Door een intersectionele feministische lens vertrekt zij van het persoonlijke naar het politieke. Zij richt zich in haar werk op institutioneel geweld, kolonialisme en het visumregime. Onlangs won zij de RTM Pitch met een korte film over voedselongelijkheid en migratie, waarmee zij haar onderzoek en film The Battle of Empty Stomachs kan voltooien. In de film wordt een absurdistische modeshow door de Maastunnel in Rotterdam vertoond. De tunnel verbindt het noorden en zuiden van Rotterdam, twee kanten van de stad die worden getekend door klasse en culturele scheidslijnen, waarbij de tunnel symbool staat voor het oversteken van water bij migratie en asielzoekers.

5. Esiri Erheriene-Essi (1982, Londen UK)

Esiri Erheriene-Essi, Sallie Mae, 2013, houtskool op papier, 70 x 100 cm

Ik leerde Esiri Erheriene-Essi kennen tijdens de uitreiking van de Koninklijke Subsidie voor Vrije Schilderkunst in 2009. Haar figuratieve werk viel op door de onderwerpkeuze en kleurrijke beeldtaal. Zij laat zich in haar schilderijen en tekeningen inspireren door bestaande afbeeldingen van internet, boeken, tijdschriften die zij opslaat in haar beeldarchief. Ze is gefascineerd door de manier waarop beelden zowel individuele als gedeelde herinneringen en geschiedenissen vastleggen. Hoe kunnen historische beelden informatie toedekken of juist geven? De kunstenares zoomt in op de wijze waarop met name zwarte mensen worden afgebeeld in de media. Door bestaande afbeeldingen te 'herbruiken' hoopt zij nieuwe, meer humanere, betekenissen te creëren. Deze tekening maakt deel uit van een grote serie 'mugshots', politiefoto's, letterlijk: een pasfoto voor een besmeurde identiteit, waarmee een verdachte nog jarenlang moet blijven rondlopen. De hele serie werd getoond in haar geweldige solotentoonstelling, Don't Support the Greedy, in 2014 in Museum Arnhem.

6. Susanna Inglada (1983 Banyeres del Penedes, Spanje)

Susanna Inglada, Crowd II, 2023, houtskool, inkt, acryl op papier. 140x100 cm. Courtesy galerie Maurits van de Laar

Susanna Inglada vindt inspiratie in de Spaanse en Catalaanse politieke geschiedenis die zij vaak ziet in termen van geweld en machtsstrijd. Zij verzamelt beelden via internet en tijdschriften die zij verwerkt in grote tekeningen en collages. Door de collages vrij in de ruimte te plaatsen ontstaat een kruising tussen een theatrale enscenering en een diorama. Je waant je als toeschouwer te midden van een raadselachtig psychologisch strijdtoneel waarin armen, benen, hoofden in elkaar verstrengeld zijn. Het is alsof je door levensgrote prentenboeken loopt waarbij je zelf de woorden mag verzinnen. Zij schrijft: "Mijn installaties fungeren als hoofdstukken van een verhaal waarin deze politieke onderwerpen worden gepresenteerd aan de hand van tegen elkaar gedrukte, worstelende lichamen. In deze scenario's van kronkelende personages, opgesteld als in een theaterdecor, komt de kijker in een scène terecht waarin hij of zij één van de acteurs wordt."

7. Alicia Framis (1967 Barcelona, Spanje)

Alicia Framis, LEAVE HERE YOUR FEARS. GOTHAM, 2022 LEAVE HERE YOUR FEARS. MOMENT EXTENDED, 2022 Reflecterende tape op fluoriscerende tape, 40 x 40 x 4 cm. Courtesy Upstream Galerie

Ik volg het werk van Alicia sinds eind jaren '90. Ze streeft naar creatieve sociale interactie, vaak door samenwerking met andere kunstenaars en ontwerpers op verschillende gebieden. Zij richt zich in haar werk op sociale dilemma's, ongelijkheid en aspecten van het menselijk bestaan binnen de stedelijke samenleving zoals eenzaamheid. Het bijzondere van haar werk is dat ze op een ludieke manier oplossingen voor bepaalde problemen visualiseert. In 2013 maakte ik een tentoonstelling met haar werk, waarin onder andere haar serie Anti-Dog en Wishing Wall was te zien. In recent werk zoals 'Is My Body Public?' stelde zij seksueel geweld aan de orde. De werken in de lade maken deel uit van het interactieve project 'Leave here your fears'. Alicia nodigde bezoekers uit om hun grootste angsten en verontrustende gedachten op te schrijven en deze in een kleine opening in een sculptuur te plaatsen. 'Gotham' verwijst naar de Amerikaanse misdaadserie.

8. Gluklya (Natalia Pershina-Yakimanskaya) (1969 St Petersburg, Rusland)

Gluklya, Chorus 2 /Antigone Update (To those who have not time to play) 2022. Gouache, papier. 64,5 x 99 cm

Gluklya werpt met haar performatieve werk een kritische blik op de samenleving, in het bijzonder de Russische. Zij maakt ruimte vullende installaties van textiel, video en tekeningen, waarvan ik verschillende heb mogen toevoegen aan de collectie van Museum Arnhem. Sinds 2008 richt ze zich op de positie van migranten uit de deelstaten van de voormalige Sovjet-Unie die in de grote steden in Rusland onder erbarmelijke omstandigheden werken en leven. In Amsterdam werkt zij nauw samen met migranten en thuislozen. 'Chorus 2 /Antigone Update' maakt deel uit van een installatie geïnspireerd op een bezoek aan naaisters in een textielatelier in Kirgistan. De installatie werd geëxposeerd afgelopen voorjaar in haar indrukwekkende solotentoonstelling 'To those who have not time to play', bij Framer Framed in Amsterdam. In de tekening zien we figuren waarvan hun hoofd is vervangen door een naaimachine. Zij hebben geen stem, het enige geluid dat zij produceren komt van de (naai)machines, zoals het geval is bij zovele arbeiders, wereldwijd, aldus Gluklya.

9. Susanne Khalil Yusef (1984 Stolberg, Duitsland)

Susanne Khalil Yusef, A last glance, 2023. Zeefdruk. 29,7 x 42 cm. Oplage 37.

Ik leerde Susanne Khalil Yusef kennen in 2018 tijdens haar indrukwekkende afstudeerpresentatie op de St Joost academie. Tijdens haar studie verdiepte zij zich intensief in haar familiegeschiedenis en de Palestijnse diaspora die sindsdien de voedingsbodem voor haar werk vormen. Centraal staan thema's als thuisland, migratie, ballingschap, identiteit en koloniale machtsverhoudingen. Haar ruimte vullende installaties zijn samengesteld uit een grote hoeveelheid kunstobjecten, zoals wandtekeningen, schilderijen, textiele wandkleden, keramische en bronzen sculpturen, video en neonlicht (zoals nu te zien in Amsterdam Museum). Centraal staan haar ervaringen met stateloosheid, het gevoel ontworteld te zijn en de bezetting van Palestina, waar haar familie vandaan komt. Deze zeefdruk is geïnspireerd op een ontwerp voor een getuft wandkleed dat Yusef eerder maakte. De titel 'Een laatste blik' is ontleend aan een schilderij uit de jaren vijftig dat ze vond, van de Nederlandse schilder William Halewijn met de titel 'Palestijnse vluchteling - Een laatste blik'

10. Yuchen Li (1991, Nanchang, China)

Yuchen Li, When Rembrandt Shops at TOKO, No.2, 2020. 29.7 x 42 x 5 cm
Yuchen Li, When Rembrandt Shops at TOKO, No.3, 2020. 42 x 59.4 x 5 cm Archival print on Satin, MDF. Edition 25 + 2 AP

Wat als Rembrandt in onze tijd zou leven en zijn eten bij de supermarkt zou kopen? Hij zou voedsel vinden uit de hele wereld: Costa Rica, Zuid-Afrika, Indonesië, China, Egypte en Peru. Zou hij ook mensen uit alle culturen op tafel aantreffen? En onder welke omstandigheden zouden ze terecht zijn gekomen in Nederland? Deze vragen vormen het uitgangspunt voor de 18-delige fotoserie 'When Rembrandt shops in Toko'. Yuchen Li verbindt de koloniale geschiedenis met het 'geglobaliseerde' heden, en laat zien hoe ongelijke machtsverhoudingen tot uiting komen in de voedselpolitiek en de rol daarin van individuele consumenten, vanaf de eettafel tot de voedselproductieketens. Ik leerde Yuchen kennen toen zij studeerde aan kunstacademie ArtEZ in Arnhem en volg sindsdien haar werk.

11. Carine Mansan Chowanek, (1988, Abidjan, Ivoorkust)

Carine Mansan Chowanek, Sacred Bodies, #2, #3, #4, 2023. serie., Acrylverf, inkt, goudverf op papier. elk 42 x 30 cm

Ik maakte kennis met Carine toen zij afgelopen voorjaar artist-in residence was bij de Thami Mnyele stichting. Deze stichting biedt sinds 1990 een residentie aan in Amsterdam aan (meer dan 130) kunstenaars uit Afrika en de diaspora. Carine studeerde in Parijs en Montréal. Haar werk is geïnspireerd door de esthetiek van religieuze iconen en zwarte 'maagd Maria' in het bijzonder. Zij maakt ruimtelijke installaties, schilderijen en tekeningen die doordrenkt zijn van spiritualiteit en eeuwenoude mystieke tradities. Zij schrijft over haar tekening in de lade: "Eeuwen van de kunstgeschiedenis hebben vrouwenlichamen bedekt. Religie is een van de belangrijkste oorzaken geweest, waarbij gebruik werd gemaakt van het onberispelijke beeld van de Madonna. De Grote Moeder wordt gesluierd en draagt een kind als vat, waardoor ze koud en lichaamloos lijkt." Gefascineerd door haar Afrikaanse en Europese katholieke achtergrond en met verschillende beeldtalen maakte Carine een zelfportret van haar postpartum lichaam. Tijdens de zwangerschap en na de geboorte veranderen de lichamen van sommige vrouwen drastisch. De maatschappij helpt ons niet altijd om deze grote metamorfose te aanvaarden en te koesteren, aldus Carine. In deze tekening wilde de kunstenares dit veranderde lichaam onthullen en de innerlijke schoonheid benadrukken.

12. Lana Mesić (1987, Kroatië)

Lana Mesić, Comrade Tito is Dead / Spectre 2022. Installatie, linoleum, hout Lana

Mesić was een van de kunstenaars die meededen aan de tentoonstelling Living Forgiving Remembering (2020-2021) in Museum Arnhem. Haar fotoserie 'Anatomy of Forgiveness', waarmee zij slachtoffers en daders na de genocide in Rwanda vastlegde, maakte een onuitwisbare indruk op mij. Lana vertrok op jonge leeftijd, net als 2,4 miljoen andere inwoners, uit haar geboortestad Zagreb in 1999. De oorlog in Joegoslavië, die in 1999 werd beëindigd en de huidige invloed van nationalistische stromingen in Kroatië̈vormen een belangrijk onderwerp in haar werk. Naast fotografie maakt Lana installaties van lego of lucifers, zoals bij dit werk in de lade. 'Comrade Tito is Dead / Spectre' maakt deel van haar recente serie die handelt over het collectieve geheugen en subjectieve verhalen binnen haar eigen familie met betrekking tot nationalisme in voormalig Joegoslavië. Alle werken in deze serie zijn gemaakt van lucifers. Het werk in de lade is eigenlijk ontstaan door een ongeluk. Tijdens het maken vatte een van de luciferkunstwerken per ongeluk vlam, en toen zij probeerde het te blussen, ontstond er een soort fotografische afdruk op de vloer die zij vervolgens uitzaagde. Het beeld toont een televisiepresentator die het Joegoslavische volk informeerde over het overlijden van president Tito, wat tot gevolg had dat het land uiteen zou vallen.

13. Beth Namenwirth (1969, woont en werkt in Haarlem)

Beth Namenwirth, Roze broek en roze wolk, 2023, olieverf op linnen. 40 x 35 cm
Beth Namenwirth, Sneeuwwitje 2, 2023, olieverf op linnen. 43 x 40 cm
Beth Namenwirth, Rijpe vrouw, 2023, olieverf op linnen. 40 x 30 cm

Ik ben dol op het werk van Beth Namenwirth vanaf het moment dat ik het zag op de eindexamenpresentatie van de Rietveldacademie begin jaren negentig. Ik maakte in 1995 een solotentoonstelling, getiteld 'Inkijk' in Museum Arnhem (dat toen nog Gemeentemuseum Arnhem heette). Door kleine details en ensceneringen weet Beth een trefzeker beeld te scheppen van een bepaalde gemoedstemming of van een (on)gekunsteld moment uit van het (vrouwen) leven. In de galerie ligt haar monografie waarin een essay van mijn hand. Het afgelopen jaar heeft Beth kleine schilderijtjes gemaakt. Ze probeert ze zo snel mogelijk te maken omdat ze ontdekte dat snelheid de expressiviteit verbetert. Meestal kiest ze een onderwerp dat ze grillig of ongemakkelijk vindt. Dit kunnen situaties uit het dagelijks leven zijn of politieke onderwerpen. Hoe serieus ook, er zit altijd humor in.

14. Helma Pantus (1957, Nijmegen)

Helma Pantus, Il Salvatore (Mario Draghi) 2016, olieverf op doek. 43,5 x 32 cm
Helma Pantus, President (Barack Obama), 2016, olieverf op doek. 50 x 35 cm
Helma Pantus, Greta Thunberg, 2019, aquarel. 44,5 x 34,5 cm
Helma Pantus, Medusa II, 2019, olieverf op linnen, 77 x 77 cm (Greta Thunberg als Medusa)

Ik volg het werk van Helma Pantus sinds eind jaren tachtig. In 1992 maakte zij een onvergetelijke tentoonstelling in Museum Arnhem; ze toonde kleine schilderijen in realistische stijl waarin het verlangen van de mens om een te worden met de natuur centraal staat. Soms dramatisch, vol melancholie en zinnelijk verlangen, dan weer ronduit humoristisch bevrijdende taferelen, of in haar woorden: 'Een goed schilderij bevat drie elementen: humor, drama en erotiek.' Sinds 2010 maakt zij vooral innemende portretten van vrienden en vriendinnen en (andere) beroemde mensen. Zuivere portretten kun je haar schilderijen misschien niet noemen. Helma schrijft: 'Het zijn vertellingen waarin ik mijn eigen verhaal als vrouw en kunstenaar in perspectief probeer te plaatsen.' Niet toevallig zijn de geportretteerden in de lade allen mensen met veel macht...

15. Vanessa Jane Phaff (1965, Tarleton GB, woont en werkt in Rotterdam)

Vanessa Jane Phaff, What's cooking? 2023, collage-schilderij op papier, 100 x 140 cm

Een terugkerend thema in het werk van Vanessa Jane Phaff, is hoe Eros machtsstructuren beïnvloedt en hoe machtsstructuren van invloed zijn op het erotisch leven. Ze maakt schilderijen, collages en films waarin een vervreemdende sfeer wordt opgeroepen, zoals te zien in haar geweldige overzichtstentoonstelling in 2005 in Museum Arnhem. Vanessa situeert obsessies en taboes als incest, (zelf)moord, wraak en manipulatie in de wereld van jong-adolescenten. Steeds gaat het in haar werk om conflicterende krachten als vernietiging en onschuld, bloedige ernst of theatrale pose. Zij werkt vaak met linoleumsnede, een techniek waarin de contouren van een figuur scherp afsteken tegen de achtergrond. Ze ogen als een façade (het lichaam) waarachter onvaste inhouden (het streven van de ziel) schuilen. Ze hebben iets ongenaakbaars en dreigends. Kwetsbaarheid en onaantastbaarheid, macht en onmacht, onschuld en schuld zijn in haar werk nauw met elkaar verweven. Met het werk in de lade verwijst zij naar het volgende citaat van Katherine Angel: 'Sexuality folds an endless amount of extraneous material into itself. It is imaginative, conceptual, fantastical and rife with culture.'

16. Müge Yilmaz (1985, Istanboel, woont en werkt in Amsterdam)

Müge Yilmaz, Apkallu & Ishtar, 30cm x 70cm, 2023. Hout
Müge Yilmaz, A Brief History of Purple, 2023. Zeefdruk, 70 x 50 cm. Oplage

Müge Yilmaz maakt ongelofelijk spannend werk waarin archeologie, mythologie enerzijds en feministische sciencefiction en hedendaagse ecologische vraagstukken anderzijds samenkomen. Zij is geïnspireerd door oude samenlevingen waarin godinnen worden vereerd, er geen sprake zou zijn van ongelijkheid en waarin de mens in harmonie samenleeft met de natuur. Overgeleverde beelden, zoals hiëroglyfen en amuletten verwerkt zij in kleurrijke tekeningen en sculpturen. Met haar 'toekomstbeelden' hoopt Yilmaz een alternatief te bieden voor de huidige ongelijke, patriarchale machtsstructuren.