Rondom kijken

'In' myself I experience and know the Other; in me he becomes constituted—appresentatively mirrored, not constituted as the original.

'In' mijzelf ervaar en ken ik de Ander; in mij wordt hij geconstitueerd, schijnbaar gespiegeld, niet gevormd als het origineel.

Edmund Husserl

Vorige week vrijdagmiddag kreeg ik de kans om de kinetische installatie 'Observatorium van het Zelf 3.1' van Sara Nuytemans te bekijken en te ervaren in de Waalse Kerk in Rotterdam. PHŒBUS•Rotterdam organiseerde, Mirjam was gezien de lockdown blij dat zij de ruimte van de kerk mocht gebruiken. De kerk is ook in gebruik als wachtruimte voor bezoekers van het Oogziekenhuis, een van de coronamaatregelen - om zo min mogelijk mensen in het Oogziekenhuis te laten wachten.

Regelmatig lopen bezoekers in en uit. Ze nemen plaats op de stoelen langs de wand of op een van de kerkbanken. De afgelopen weken konden ze ook een blik werpen opzet Observatorium van het Zelf 3.1 van Sara Nuytemans, in 2012 geëxposeerd tijdens de Gwangju Biënnale in Zuid-Korea.

Laten we eerst beginnen met een feitelijke, objectieve waarneming van dit werk volgens de leer van de Duits-Oostenrijkse filosoof Edmund Husserl. Hij is de grondlegger van het fenomenologisch waarnemen. Kijken naar wat er feitelijk is, ongekleurd door emoties, interpretaties of projecties.

We zien een spiegelende bol die rust op een podium van hout en staal met een klein trapje. Deze bol met een doorsnede van 2.25m wordt gevormd door 10 vast aan elkaar gesoldeerde segmenten van rechthoekige plaatjes van roestvrij staal. Het elfde segment is de deur waarmee je toegang krijgt tot deze bol. In totaal gebruikte Sara Nuytemans 1680 reflecterende plaatjes. Een houten constructie, een stalen trap, een motor en een houten krukje in de binnenruimte bieden de kijker de gelegenheid even in zijn eigen universum rond te draaien. In alle rust, omringd door talloze reflecties. Het werk speelt met je spiegelbeeld, je maakt zelfs deel uit van het werk en is als een tweede huid om je heen. Je bent even alleen in je eigen universum waar alles om jou draait, zodra je eenmaal op de knop hebt gedrukt. Meegenomen in een trage beweging en in steeds veranderend licht, kijk je niet alleen naar het werk maar maak je er ook deel van uit. Iedere bezoeker vormt eventjes een geheel met zijn eigen blik, zijn eigen gedachten in een reflecterende schil.

Het gaat hier niet alleen om feitelijk waarnemen, je neemt ook in weerspiegelende vorm jezelf waar. Je bent één met de weerspiegeling. Schijnbaar gespiegeld, niet gevormd als het origineel. Iedereen neemt zijn eigen perspectief mee en kan afdwalen in zijn eigen binnenwereld. In de toevallige omstandigheid biedt deze kerk nu ook plaats aan wachtenden uit het Oogziekenhuis. Volgens de beheerder van de kerk zijn de reacties van deze toevallige bezoekers wisselend: van heel positief naar behoorlijk afwijzend. Het werk van Sara Nuytemans toont hier als een grote oogbol en biedt een wonderlijke wisselwerking in tijd, ruimte en perspectief. Het opent je ogen en verruimt je blik. Het is een grote uitnodiging voor een uiterst persoonlijke ervaring: zie jezelf, zie de Ander. Hoezeer we vaak denken dat we objectief kunnen waarnemen, de enige manier waardoor we volgens Edmund Husserl toegang hebben tot de objectieve wereld, is door haar subjectief te ervaren.

Sjoukje Binsma

Rotterdam, februari 2021